میراث مدرنیته فرو ریخت

عصرپرس: ساختمان پلاسکو برای خیلی از ایرانی‌ها شناخته شده است. ساختمانی که روزگاری برای خودش قد و قامتی داشت و چشم هر بیننده‌ای را در چهارراه استانبول تهران خیره می‌کرد.

حبیب‌اله القانیان که مالک کارخانه پلاسکو تهران بود و با نفوذی که داشت رئیس انجمن کلیمیان تهران نیز شده بود ساخت این ساختمان بلندمرتبه را در قلب تهران در سال 1339 آغاز کرد. دو سال طول کشید تا در سال 1341 چهار‌راه استانبول که تقاطع خوشگذرانی و خرید و تجملات و خیابانگردی دهه‌های 40 و 50 تهران بود این ساختمان عظیم 17 طبقه را به چشم ببیند.

هرچند این تاجر مدرن و نوآور یهودی در کار پلاستیک و ملامین بود اما ساختمان پلاسکو از همان روزگار با لباس و پارچه گره خورد. شاید مجاورت با سفارت ترکیه و چهارراه استانبول در این انتخاب تاریخی بی‌تاثیر نبوده باشد.

القانیان که ساختمان آلومینیوم نیز جزو بلندپروازی‌های تاجری و یهودی‌مسلک او بود یک سال پس از انقلاب در زندان قصر توسط صادق خلخالی اعدام شد و رویاهایش را با خود زیر خاک برد. 37 سال بعد نیز ساختمان پلاسکو به عنوان خاطره قدیمی کسانی که رویای ایران مدرن و مصنوعی پهلوی را در سر داشتند طعمه حریق شد و در آتش سوخت و فرو ریخت. بی‌سر و صدا و بدون حادثه هم نبود. از قضا فرو ریختن پلاسکو تبدیل به فاجعه شد. 

شاید این فرو ریختن، فرو ریختن بخشی از نمادهای ابتدای دوران مدرن ایران باشد. دورانی که توسعه اقتصادی و سازندگی با گسترش مدنیت و غرب‌گرایی آشکار و هیجانی پیوند خورده بود و چهره‌ پیر و زخمی شهرهای بزرگ و سنتی ایران را سرخاب سفیداب می‌کرد.

ریزش ساختمان پلاسکو، ریزش رویا بود. رویاهای نسلی که سردرگم میان جذابیت‌های رنگارنگ مدرنیته و هنجارهای سخت اما آرامش‌بخش سنت دست و پا می‌زدند و در شب به سوی دریای متلاطم پیش می‌رفتند.

این روزها که میراث هاشمی رفسنجانی مورد توجه قرار گرفته است گریز به این اندیشه که بخشی از این میراث رویای توسعه اقتصادی با نرمش در برابر تغییرات اجتماعی و سرکوب سیاسی همراه بود بی‌فایده نیست. میراثی که بلاتشبیه در دهه 40 ساختمان پلاسکو را ساخت و دو سال بعد قیام 15 خرداد را به وجود آورد و سرانجام به انقلاب 57 منتهی شد.

ریزش ساختمان پلاسکو اگر چه ریزش یک رویا بود اما آغاز یک عصر هم می‌تواند باشد. عصری که  در آن پذیرش تغییرات اجتماعی منوط به درک نیروهای اجتماعی است. همان نیروهایی که هم می‌توانند منشاء رشد و توسعه اقتصادی باشند و هم منشاء تحولات سیاسی. /