کاریکاتورهای انقلاب مشروطه

زهرا حاتمی: محمدرفیع ضیایی (1327-1395) از جمله شناخته شده ترین و پرکارترین کاریکاتوریست های ایرانی بود که سابقه همکاری با مجلات طنز و کاریکاتور مطرح بسیاری از جمله فکاهیون، خورجین، گل آقا، کیهان کاریکاتور و پیلبان را در کارنامه داشت.

به تازگی نشر مروارید کتابی از او به نام " انقلاب مشروطه با رسم شکل" منتشر کرده است. متن کتاب یک وقایع نگاری ساده از رویدادهای تاریخی حدفاصل به تخت نشستن مظفرالدين شاه تا کودتای 3 اسفند 1299 ش. است، اما آنچه این اثر را جالب توجه برای خاص و عام می کند، کاریکاتورهای زیبا و تاثیرگذار آن است که به تناسب هر واقعه تاریخی در متن کتاب گنجانده شده است.

ضیایی در مقدمه کتاب وقتی که درباره چرایی توجه به این دوره تاریخی صحبت می کند، با زبان طنزآمیز سخنان جدی و پر اهمیتی می گوید که گرچه از زمان استقرار مشروطه تاکنون بارها و بارها درباره سرنوشت مشروطه گفته شده است اما همچنان جای بحث و گفتگو دارد.

ناکامی و شکست مشروطه ایرانی

"من اصلا قصد شوخی با انقلاب مشروطه را نداشتم و اصلا تا سالهای سال هم نمی دانستم که انقلاب مشروطه چه هست؟ بعدها فهمیدم واقعه ای بسیار بسیار جدی بوده! اینقدر جدی که عده ای را سالهای سال سر کار گذاشته و عده ای را هم از سر کار برداشته!....بعدها فهمیدم این شعر از خدابيامرز سید اشرف الدين گیلانی (نسیم شمال) است و گویا همین سید اشرف الدين بود که برای اولین بار جرات کرد به صورت بسیار جدی! با انقلاب مشروطه شوخی کند و بگوید:

رفت از دار فنا مشروطه/ رحمت الله علی مشروطه

البته شوخی شوخی هم نبود. چون آن سید بزرگوار فکر می کرد که مشروطه همان سالهای اول یعنی تقریبا سر زا رفت و آنچه بعدها آمد، دست کمی از استبداد صغیر و کبیر ممدعلی شاهی نداشت، استبدادی که در آن عموی من از ترس، برگ برگ کتاب سید اشرف الدين را در آن خرمن آتش سوخت.

خداوند هر دوی این رفتگان را رحمت کند. هم انقلاب مشروطه که گویا همان سالهای اول پیروزی اش، سر زا رفته بود و هم سید اشرف الدين گیلانی را که دوست داشت با چیزهای خیلی خیلی جدی، درست مثل ما شوخی کند!"

گرچه ذهنیت ضیایی به عنوان یک فرد ایرانی از وقایع تاریخی کشورش مهم است و شاید نمونه و شاهدی باشد بر آنچه بخشی از جامعه ایرانی درباره واقعه مشروطه، مقدمات و پیامدهای آن در ذهن دارند و ... اما هیچ تردیدی نیست که قضاوت درباره وقایع تاریخی را که پیچ و خم های بسیار دارند باید به متخصصان و اهل فن سپرد.

گمان می کنم زمان آن رسیده است که استادان تاریخ به نقد و بررسی آثار تاریخی یا مرتبط با تاریخ که بیرون از فضای آکادمیک تولید شده، مورد علاقه عموم مردم قرار می گیرد، بنشینند.

منبع: تلگرام مجله مردم‌نامه