موافقان و مخالفان صادرات گاز ایران به اروپا

اختصاصی عصر پرس: پس از برجام و با نزدیک شدن به رد یا قبول توافق هسته‌ای ایران با شش قدرت بزرگ در کنگره و سنای آمریکا، رایزنی‌ها برای وضعیت نفتی ایران در دوران پساتحریم نیز افزایش یافته است. هرچند باراک اوباما سلاح وتو را به سوی کنگره نشانه رفته است و در ایران نیز موافقان توافق بر مخالفان آن می‌چربند اما هنوز کارشناسان صنعت نفت و گاز و پتروشیمی در تحلیل‌ بازارهای آینده انرژی ایران دست به عصا راه می‌روند.

در این میان صادرات گاز ایران به اروپا از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. تا سال 2030 مصرف گاز اروپا به 3 برابر افزایش می‌یابد. چهار کشور آذربایجان، عراق، سوریه و ترکیه گزینه‌هایی هستند که ایران می‌تواند از طریق آنها خطوط لوله خود را به اروپا برساند خط لوله 3300 کیلومتری نوبوکو نیز یکی دیگر از گزینه‌های ایران بود.خطی که گاز میدان‌های گازی آسیای میانه و دریای خزر را از مسیر کشورهای آذربایجان، گرجستان و ترکیه، بلغارستان، مجارستان، رومانی و اتریش به اروپای غربی منتقل می‌کند. با توجه به ظرفیت بالای این خط لوله، برخی از کشورها، پیشنهاد پیوستن ایران به این پروژه را مطرح کرده‌اند. هرچند آمریکا با آن به شدت مخالفت کرد.

شرایط منطقه، تهدید‌های روسیه برای قطع صادرات گاز به اروپا، نیاز رو به افزایش بازارهای جهانی، ذخایر بزرگ گازی ایران، و ... از پارامترهای مهم برای موافقان و مخالفان صادرات گاز ایران به اروپا محسوب می‌شود.

موافقان بر نکاتی انگشت می‌گذارند که مخالفان آن را نقطه ضعف می‌پندارند. این اختلاف دیدگاه جدا از معارضان و مخالفان منطقه‌ای و جهانی ایران، حتی در میان مدیران ارشد نفتی نیز به چشم می‌خورد.

دیپلماسی انرژی مدیران ارشد نفت

در میان مخالفان می‌توان کسانی مانند معاون امور بین الملل و بازرگانی وزیر نفت را یافت که بر هزینه و زمان زیاد این کار انگشت می‌گذارد.

امیرحسین زمانی‌نیا معتقد است ورود به بازار گاز اروپا از طریق خط لوله در شرایط فعلی حداقل به چهار هزار کیلومتر خط لوله نیاز دارد که نیازمند هزینه بالا و زمان بیشتری است.

البته وی تصریح می‌کند که این بدان معنی نیست که به بازار اروپا چشم نداشته باشیم بلکه نگاه ما به این بازار بلند مدت است. و اظهار امیدواری می‌کند که ایران بتواند از طریق ال ان جی به بازارهای اروپا دسترسی پیدا کند.

این مدیر ارشد نفتی اولویت نخست صادرات گاز ایران را کشورهای منطقه مانند عراق می‌داند با تاکید بر اینکه این امر در روابط سیاسی ایران بسیار تاثیرگذار است می‌گوید: صادرات گاز به کشورهای منطقه سبب تعمیق روابط ما با همسایگان خواهد شد.

از همین منظر منافع بلندمدت است که زمانی‌نیا می‌گوید: با برقراری امنیت در خاک عراق، گاز ایران بزودی به این کشور خواهد رفت.

وی حتی در یک استراتژی بلندمدت تصریح می‌کند: عمان، کویت، امارات، بحرین، عربستان، هند و پاکستان نیز به گاز ایران نیاز خواهند داشت.

در نتیجه از نگاه وی اولویت نخست در صادرات گاز، کشورهای است که از لحاظ جغرافیایی به ایران نزدیک هستند. با تاکید بر همین نکته است که می‌گوید: ایران می‌تواند با ساخت حداکثر ٢٠٠ کیلومتر خط لوله، گاز را به کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر کند و طبیعی است که این کشورها به دلیل هزینه، زمان کمتر و منافع بیشتر، اولویت نخست صادرات گاز هستند.

علی ماجدی، از مدیران ارشد نفتی، اما گاز ایران را برگ برنده دیپلماسی انرژی می‌داند و از ارسال گاز از مسیر ارمنستان، گرجستان و دریای سیاه را به عنوان مسیر سوم انتقال گاز ایران به اروپا یاد می‌کند و تحلیلش از صادرات گاز به اروپا بازی برد- برد است.

پرده‌پوشی مخالفان منطقه‌ای

اما مخالفان و منتقدان صادرات گاز ایران به اروپا تنها در میان مدیران ارشد نفتی ایران جای ندارند بلکه ردپای آنها را می‌توان در کشورهای منطقه یافت که به دلایل گوناگون با این پروژه بزرگ مخالف هستند. درواقع ضرورت‌های اقتصاد سیاسی آنها را به میدان مخالفت‌های در پرده می‌کشاند. مخالفت‌هایی که بیشتر بر محدودیت‌های صنایع نفتی ایران متمرکز است.

یکی از کارشناسان منتقد این پروژه امید شکری کالسار، استاد دانشگاه یالووا ترکیه است که اصولا بر این باور است که؛ با امضای توافقنامه هسته‌ای و برداشته شدن تحریم‌های نفتی ایران، اوضاع در بازار گاز این گونه رقم نخواهد خورد که ایران خیلی سریع جایگاه خود را در بازار جهانی گاز به دست آورد.

این کارشناس نفتی با تاکید می‌گوید که هرچند ایران با برداشته شدن تحریم میزان صادرات گاز خود را به طور مرتب افزایش خواهد داد اما نمی‌تواند جایگزین گاز روسیه در اروپا شود چون اصولا زیرساختی برای انتقال گاز ایران به اروپا وجود ندارد.

درواقع وی بر تاسیسات زیربنایی فرسوده نفتی ایران اشاره می‌کند که وزیر نفت دستور بازسازی فوری آنها را به مدیران زیرمجموعه خود داده است.

جمهوری آذربایجان در صف موافقان

بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت، یکی از مدیران ارشد نفتی است که این روزها با شور و حرارت بسیار در انتظار لغو تحریم‌هاست. هرچند هنوز موضع وی در قبال صادرات گاز ایران به اروپا با صراحت بیان نشده است اما دستور بازسازی تاسیسات نفتی برای افزایش ظرفیت 500 هزار بشکه‌ای نفت، نشان می‌دهد که او آینده روشنی را برای وضعیت نفت و گاز و پتروشیمی در دوران پساتحریم پیش نظر دارد.

سفرهای متعدد هیأت‌های خارجی به ایران برای سرمایه‌گذاری در صنعت نفت گویای این نظر است که زنگنه با امیدواری زیاد چشم‌انتظار روزهای پساتحریم است.

جدا از ژاپن، هند و فرانسه، سفر هیأت آذربایجانی به ایران که با پیشنهادهای مشخص در زمینه صادرات گاز ایران به اروپا با مسئولان نفت کشور وارد مذاکره شدند نشان از سنگین شدن وزنه موافقان این پروژه بزرگ در بین مدیران ارشد نفت و گاز است.

گزارش‌ها بیان‌گر این موضوع است که هیئت آذربایجانی در سفر به ایران به طور رسمی از مسئولان صنعت نفت درخواست کرده‌ند که ایران در صادرات گاز به اروپا از طریق آذربایجان مشارکت کند. افزایش سوآپ گاز بین دو کشور از جمله همین مذاکرات بود.

بر اساس قرارداد 25 ساله سوآپ گاز طبیعی ایران و جمهوری آذربایجان که در سال 2005 میلادی امضا شد ایران متعهد شده بودکه یک تا یک میلیون 200 هزار متر مکعب گاز تحویلی از آذربایجان را از طریق مرز آستارا به نخجوان سوآپ می‌کند.

هر چند نقطه دید این قرارداد را باید در تأمین پایدار و مطمئن انرژی توسط ایران در سطح منطقه ارزیابی کرد اما سفر آذربایجانی‌ها به ایران را باید در راستای تقاضای صادرات گاز ایران به اروپا از طریق آذربایجان برآورد کرد.

این سفر و مذاکره گواه این است که مدیران ارشد نفتی ایران از یک سو و بازارهای انرژی اروپا از سوی دیگر به این نتیجه رسیده‌اند که ایران می‌تواند با بهره بردن از ذخایر هنگفت گاز و ظرفیت‌های بالای صادرات گازی خود موجب رفع نگرانی و کاهش التهاب بازار انرژی اروپا شود و امکان صادرات گاز ایران به اروپا از طریق آذربایجان و خط لوله ترانس آدریاتیک بسیار آسان‌تر از آن است که ایران بخواهد خودش اقدام به صادرات گاز به طور مستقیم به اروپا کند.

این خط لوله قرار است گاز فاز دوم میدان شاه دنیز را تا پایان دهه کنونی به اروپا ترانزیت کند به طوری که این خط لوله ٨٧٠ کیلومتری به خط لوله گازی ترنس آناتولین در نزیکی مرز ترکیه-یونان می‌پیوندد و پیش از رسیدن به جنوب ایتالیا از خاک یونان و آلبانی و دریای آدریاتیک می‌گذرد.

پیش‌تر نیز رئیس شرکت ملی نفت آذربایجان نیز به ایران پیشنهاد داده بود که از طریق خط لوله ترانس آناتولین که طرح اولیه آن از سوی کمیسیون اروپا در سال ١٩٩٤ پیشنهاد و توافقنامه ساخت آن در سال ٢٠١٢ امضا شد و از آن به عنوان «انقلابی در تاریخ انرژی» منطقه اورآسیا یاد می‌شود، می‎‌تواند گاز خود را به اروپا صادر کند.

در راستای همین سفر،کوشش کشورهای سوئیس، یونان و ایتالیا برای تأمین گاز مورد نیاز خود از طریق آذربایجان گواه دیگری بر صادرات گاز ایران به اروپا، چه مستقیم و چه از طریق کشور ثالث است.