برای پشت سر گذاشتن بحران آب طرح‌ها و برنامه‌های زیادی مطرح شده است، هر چند علی‌رغم جدی بودن این مساله این طرح‌ها كمتر عملیاتی شده و نتایج دلخواه از آن حاصل نشده است. با وجود این، در روزهای اخیر باز هم طرحی برای پشت سر گذاشتن بحران آب مطرح شد.
اشاره: اظهارنظرهایی كه در سال‌های اخیر درباره بحران خشكسالی، كاهش منابع آب و كاهش میزان بارندگی در ایران انجام شده است اكنون دیگر برای هیچكس جای شك و شبهه نمی‌گذارد كه مساله آب در ایران جدی است. برای پشت سر گذاشتن بحران آب طرح‌ها و برنامه‌های زیادی مطرح شده است، هر چند علی‌رغم جدی بودن این مساله این طرح‌ها كمتر عملیاتی شده و نتایج دلخواه از آن حاصل نشده است. با وجود این، در روزهای اخیر باز هم طرحی برای پشت سر گذاشتن بحران آب مطرح شد. بر اساس این طرح قرار است ایران آب وارد كند. همین چند روز پیش بود كه چیت چیان وزیر نیرو موضوع واردات آب برای پشت سر گذاشتن بحران آب را مطرح كرد. گزارش پیش رو که در روزنامه آرمان 14 شهریور توسط ترانه موحدی‌نیا تنظیم شده است به این موضوع پرداخته است.
شاهرخ فاتح، رئیس مركز خشكسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی در اردیبهشت امسال اعلام كرده بود تا پایان سال جاری 9استان با كمبود بارش مواجه خواهد بود. او میزان بارندگی در كل كشور را از سال زراعی 93 تا پایان فروردین ماه امسال 178 میلیمتر اعلام كرد كه این میزان در مقایسه با بارندگی بلند مدت 7/11درصد و نسبت به سال گذشته 5/8 درصد كاهش داشته است. میزان بارندگی در كشور نیز در تهران از ابتدای سال زراعی تا پایان فرودین افزایش 30 درصدی داشته است. میزان بارندگی از ابتدای مهرماه 93 تا پایان فروردین سال جاری در تهران 207 میلیمتر بوده كه نسبت به میانگین بلند مدت 13 درصد كاهش داشته و نسبت به سال 92 این میزان 29 درصد افزایش داشته است. در ابتدای شهریور امسال آمارها حاكی از آن دارد كه میزان بارش در كشور از ابتدای سال آبی تا پایان مرداد ماه 18 درصد نسبت به شرایط نرمال كاهش دارد. 16 استان كشور در دو سال پیاپی دچار كمبود بارش هستند.
برداشت از منابع آب زیرزمینی
منابع آب زیرزمینی دومین منبع آب شیرین در جهان پس از یخچال‌ها هستند. در نقاطی كه منابع آب‌های سطحی همانند دریاچه‌ها و رودخانه‌ها وجود نداشته باشد نیازهای آبی توسط منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود. یك سوم از جمعیت جهان وابسته به آب زیرزمینی هستند و بیش از 70 درصد از منابع آب زیرزمینی به مصرف كشاورزی می‌رسد. 63 درصد از نیاز به آب شرب از طریق آب‌های زیرزمینی تامین شده و در این زمینه آب‌های سطحی سهم ۳۷ درصدی را به‌خود اختصاص می‌دهد. افت سطح آب زیرزمینی مشكلاتی همچون خشك شدن چاه‌های آب، كاهش دبی رودخانه و آب دریاچه‌ها، تنزل كیفیت آب، افزایش هزینه پمپاژ و استحصال آب و نشست زمین را بدنبال دارد. كسری حجم مخزن آب زیرزمینی جهان سالانه بین ٧٥٠ تا ٨٠٠ میلیارد متر مكعب است. در سال 2001 متوسط افت آب زیرزمینی در ایران 20 سانتیمتر در سال بوده و كسری حجم مخازن آب زیرزمینی در سال‌های 79 و 80 در حدود 009/7میلیارد مكعب و طی دوره 11 ساله75-86كسری آب در ایران معادل 265 میلیون متر مكعب بوده است. آمارها حکایت از آن دارند که روند افت منابع آب زیرزمینی شدت بیشتری به‌خود گرفته، به‌طوری كه در ۴۷ سال اخیر مخازن آب زیرزمینی كشور با كسری مخزن بیش از ۱۱۰ میلیارد مترمكعبی مواجه شده‌اند كه حدود ۹۵ میلیارد مترمكعب آن مربوط به ۲۰سال اخیر است.
مدیریت بحران در كشورهای جهان
كشورهای جهان برای مقابله با خشكسالی تجارب موفقی را داشته اند. پاكستان با داشتن 5/18 میلیون هكتار اراضی كشت آبی مقام چهارم را در جهان دارد ولی از سیستم‌های آبیاری بسیار پیشرفته استفاده می‌كند. همچنین اجرای برنامه مدیریت آب در مزرعه با كمك مؤسسه بین المللی توسعه، بهبود و نوسازی كانال‌ها، تسطیح لیزری اراضی، ترویج فناوری‌ها و حفاظت منابع آب، ایجاد مزارع نمونه وتوسعه آموزش نیرو را پیگیری می‌كند. كشور چین، 10 درصد اراضی جهان را دارا می‌باشد و غذای 22 درصد جمعیت جهان را تامین می‌نماید. كشور مصر دارای 8/5 میلیون هكتار زمین می‌باشد كه 90 درصد از آبیاری توسط رودخانه نیل و مابقی از آب زیرزمینی تامین می‌شود. این کشور برای جبران كمبود آب در زمان خشكسالی نیز بهبود مدیریت آب، تسطیح اراضی، كاهش سطح زیركشت و اتخاذ سیاست مشاركتی را پیش گرفته است.
راهكارهای ضربتی برای كاهش مصرف آب
از مهمترین راهكارها در كاهش مصرف آب تغییر الگوی مصرف در خانواده هاست. در این مورد می‌توان به استفاده از تجهیزات كاهنده مصرف اعم از سرشیرهای كاهنده مصرف آب، سردوش‌های كاهنده مصرف آب، شیرآلات اهرمی كم مصرف، شیرآلات الكترونیكی و فلاش تانك‌های كم مصرف اشاره كرد. در صورت استفاده از این تجهیزات مصارف آب به میزان قابل توجهی كاهش خواهد یافت. از دیگر راه‌حل‌ها می‌توان به استفاده از تصفیه آب باران اشاره كرد. همچنین می‌توان با استفاده از تكنولوژی هسته‌ای به اصلاح گونه‌های مختلف كشاورزی پرداخت تا آنان را در برابر كم آبی مقاوم كرد تا به این ترتیب با آب كمتر بتوان محصولات بیشتری را در اختیار داشت. زیرا ایران كشوری كشاورزی است و بنابراین سهم اصلی مصرف آب در بخش كشاورزی است اما امیدواریم با توسعه شهرنشینی این موضوع تغییر پیدا كند. در كنار همه اینها می‌توان از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی‌های بادی یا خورشیدی نیز یاد كرد. این فناوری‌ها می‌توانند جایگزین سوخت‌های فسیلی شوند، از انتشار گازهای گلخانه‌ای ممانعت كرده و از گرم شدن زمین و آب شدن یخچال‌های طبیعی كه نتیجه‌ای جز مصرف بی رویه آب ندارند، جلوگیری كنند.
مصرف 92درصد آب در كشاورزی
یك عضو كمیسیون كشاورزی مجلس در گفتوگو با «آرمان» می‌گوید: كشور ما یكی از 10 كشوری است كه بیشترین بحران را در دنیا و خاورمیانه دارد. ایران جزو دو كشور اول در مورد بحران و كمبود آب و میزان كم بارش‌های جوی است. از طرف دیگر هم به دلایل مختلفی میزان مصرف آب در كشور بسیار زیاد است و از میانگین سرانه دنیا بالاتر است. چه در مصرف آب شرب و چه در بخش كشاورزی و صنعت علی‌رغم محدودیت آبی كه داریم، متاسفانه افزایش برداشت آب را شاهد هستیم و هدررفت آب هم در كشور زیاد است. علی ایرانپور می‌افزاید: 92 درصد عمده مصرف آب در كشور متعلق به بخش كشاورزی است كه از این 92 درصد حدود 65 درصد آب به دلیل روش‌های قدیمی آبیاری در كشور هدر رفت دارد. از منظر دیگر هم اینكه كشاورزی ما در حال توسعه است و ظرفیت و صنعت كشور در حال توسعه است و همه اینها به نوعی برای توسعه وابسته به آب هستند. از سوی دیگر، یك سری طرح‌ها در دولت قبل و دولت فعلی وجود داشت كه در حد حرف باقی ماند. این طرح‌ها به عنوان راهكارهای كمك به كاهش معضلات آبی كشور مطرح بود. انتقال آب از خلیج فارس و دریای خزر و یا مهار آب‌هایی كه از مرزهای كشور خارج می‌شوند و بارور كردن ابرها و. . . روش‌هایی بودند كه در راستای افزایش میزان آب در داخل كشور در دستور کار قرار گرفت. او ادامه داد: ما چاره‌ای نداریم جز اینكه از صندوق توسعه ملی كمك بگیریم و به سمت اجرای این طرح‌ها برویم. بحث انتقال آب از تاجیكستان هم یكی از روش‌هایی است كه در اواخر دولت دهم مطرح بود و حتی وزرای مربوطه نیز جلساتی در این زمینه داشتند. چنین طرحی در عین حال كه به عنوان مسكن خوب است ولی هر لحظه امكان دارد فشارهایی كه از سوی كشورهای دیگر صورت می‌گیرد بر واردات آب تاثیرگذار باشد. این كار امنیت كشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد و مثلا ما خود را وابسته به آب از كشور دیگری می‌كنیم. وقتی ما می‌توانیم از دریای خزر و خلیج فارس كه متعلق به خود ماست این كاررا انجام دهیم دیگر دلیلی برای واردات آب باقی نمی‌ماند.
استفاده از نعمت بزرگی به اسم دریا
یك عضو دیگر كمیسیون كشاورزی مجلس در گفتوگو با «آرمان»در این زمینه می‌گوید: برای جبران بحران آب چندین راه داریم، از جمله مهار آب‌ها به وسیله سد، استفاده بهینه در دو حوزه شرب و كشاورزی. برای كشاورزی به صورت قطره‌ای و طرح‌های نوین می‌توانیم هم كشاورزی را حفظ كنیم و هم آب را درست استفاده كنیم. یعقوب جدگال می‌افزاید: كشور ما یك منبع مهم و با ارزش را كه بسیاری از كشورها از داشتن آن محرومند، در اختیار دارد و آن هم دریاست. با استفاده از تصفیه‌خانه‌ها و منبع‌های آب شیرین كن می‌توانیم هم آب شرب و هم كشاورزی را از طریق دریا تامین كنیم. ما بزرگتریم منبع آبی را در كشورهای منطقه در اختیار داریم و می‌توانیم از آن به نحو احسن استفاده كنیم و روی پای خود بایستیم تا مجبور به واردات آب به كشور نشویم.
