توسط سازمان بهزیستی کشور
موسیقی درمانی روشی است در جهت برخی اهداف درمانی با کمک موسیقی که می‌تواند مواردی از جمله تقویت و ساماندهی سلامت روحی و جسمی افراد را به دنبال داشته باشد. به عبارت دیگر از موسیقی درمانی برای بازیافت، نگهداری و تقویت سلامت جسمی و روحی و عاطفی استفاده می‌شود.
سرویس
جامعه عصرپرس:
استفاده از موسیقی به عنوان روشی برای درمان به زمان ارسطو و افلاطون باز می‌گردد.
از آن زمان به بعد رگه‌هایی از استفاده از اصوات و آهنگها برای درمان بیماریهای مختلف
بکار رفته‌است. اما در قرن بیستم فکر رسمی استفاده از موسیقی برای درمان مصدومین جنگ
جهانی اول آغاز شد و هر چند استفاده از این روش درمانی با مشکلاتی همراه بود که با
قدمهایی که برداشته شد، بتدریج این شاخه درمانی تکامل یافت و انجمنهای متعددی تشکیل
گردید. بطوری که در سال ۱۹۴۴
اولین برنامه آموزش
موسیقی درمانی در جهان در دانشگاه میشیگان آغاز شد.
پیشینه موسیقی
درمانی در تاریخ ایران
نخستین سیستم نظام
یافته آکادمیک موسیقی درمانی در ایران باستان بنا گردید. بر اساس کتیبه‌هایی که در
سال ۱۳۴۹ یافت گردیده‌است در دانشگاه
جندی شاپور اهواز دانش موسیقی و درمان با موسیقی از دپارتمان‌هایی بوده‌است که هر دانشجوی
پزشکی آن زمان (۱۵۰۰
الی ۱۳۹۰ سال پیش) باید آن را می‌گذراند نکته جالبی
که وجود دارد اینست که پرستارهایی برای بیمارستان‌های آن زمان پرورش می‌یافتند که می‌بایست
در نواختن چند ساز اصلی تبحر داشته باشند و بر این اساس موسیقی تجویز شده از پزشک را
ارائه می‌کرده‌اند.
این موسیقی ارائه
شده در هنگام زایمان زنان دربار ساسانی از لوازم کار یک پزشک بود از لحاظ پیشینه، موسیقی
آرام بخش در ایران باستان با ظهور دین زرتشت آغاز شد. کتاب اوستا و اشعار آهنگین گات‌ها
الهام بخش موسیقی دانان برای تصنیف آوازها و ملودی‌ها و همچنین تشکیل مراسم و آیین‌های
موسیقایی بوده‌است. در واقع موسیقی در تاریخ ایران باستان در خدمت تلقینات دینی و اشارات
مذهبی بوده‌است که اکنون در تمرینات تن آرایی شاهد انواع آن هستیم.
بعد از حضور اسلام
در ایران عمده فعالیت‌های موسیقی،نوشتاری و نظری شد و بیشتر مطالب نظری رنگ و بویی
از برداشت یونانیان داشت که با اعمال تغییراتی منتقل شده بودند. یونانی‌ها موسیقی را
در میان موضوع‌های فلسفی مطرح می‌کردند و بیشتر فیلسوفان در کنار علوم دیگر در مورد
موسیقی اظهار نظر می‌کردند. به طور اجمال آثار نوشتاری گذشتگان در مورد تاثیر موسیقی
بر روح و نفس بیشتر بر محور طبایع و مزاج زمان و افلاک و سماع است که بزرگان حکمت،
فلسفه، و پزشکی ضرورتاً نکاتی در این باب آورده‌اند.
از مهم‌ترین آثاری
که در این زمینه وجود دارد قابوس نامه اثر کیکاووس بن قابوس بن وشمگیر است که به طور
مفصل به اثر نواختن موسیقی در طبایع مختلف اشاره دارد. او بزرگترین هنر نوازندگی را
از آن می‌داند که متناسب با طبع و حال شنونده بنوازند.«رامشگر (نوازنده) را بزرگترین
هنر آنهاست که بر طبع مستمع رود».وی از نخستین مسلمانانی است که در اثر خود باب مهمی
را به موسیقی درمانی اختصاص داده‌است وی پس از این که شیوه‌های عملکرد و برخورد اجتماعی
یک موسیقی درمان گر را ذکر می‌کند براساس ۱-طبایع چهارگانه ۲- سن ۳- جنس شنونده موسیقی، نوعی موسیقی
مربوط به آن طبقه‌بندی را توصیه می‌کند که متاسفانه بسیاری از گوشه‌هایی که عنصرالمعالی
نام برده‌است در گذر زمان فراموش شده و تنها نامی از آن باقی نمانده‌است.
اشاره عنصرالمعالی
به صفات دموی، صفراوی و … توجه به وضعیت روانی و عاطفی شنونده‌است در مبانی روش موسیقی
و آواز دوره‌های مختلف زندگی را از هم تفکیک می‌کند. برای کودکان نغمه‌ها و آواز و
نوازندگانی ساده و آسان و سبک را ذکر می‌کند. از دید او چون کودکان درک لطیف تری دارند
برای آنها ترانه ساخته می‌شود و نغمه‌هایی با وزن سبک تا راحت بفهمند و از آن لذت
ببرند و برای اهل موسیقی و پیرامون موسیقی جدی را توصیه می‌کند. پس از این وصفی در
انواع نواها با توجه به شغل افراد دارد .
اما در زمینه موسیقی
درمانی و فواید جسمی آن ابن سینا در دانشنامه علایی بابا بزرگی به نام بابا موسیقی
دارد که سخنان بدیع از این نابغه پزشکی ذکر گردیده‌است .
۱-این
سینا علم موسیقی را جزئی از ترکیب بدن انسان می‌داند که اگر دیدگاه او را بپذیریم به
دید جدید از شیوه درمان گر موسیقی دست می‌یابیم (فراموش نکنید که آثار او را قرن‌ها
در معتبرترین دانشگاه‌های اروپایی تا ابتدای قرن بیستم به عنوان مرجع تدریس می‌کرده‌اند.)
۲-بوعلی
جوهره موسیقی را در اعضای بدن سیار می‌داند و به نظر او این حرکت از زمانبندی بسیار
دقیقی تبعیت می‌کند و حتی بر همین مبنا تجویز درمان نموده یا پزشک را از درمان باز
می‌دارد.
۳-ابن
سینا شیوه درمان حکمای قدیم به وسیله موسیقی در مورد بیماری‌هایی مانند سل و تب صفراوی
و قولنج را تایید می‌کند ولی برخی از این نغمات درمان گر را «غریبه» می‌نامد که نشان
می‌دهد قسمتی ازاین دانش‌ها در زمان این سینا به غبار فراموشی آغشته بوده‌است.
۴-ابن
سینا تاکید بر این نکته دارد که همانند کالبدی آسمانی و نجومی بسیاری از پدیده‌های
پزشکی آن زمان «علم موسیقی» نیز پنداره‌ای فلکی دارد که بر اساس این پنداره در اعضای
رئیسه بدن به تناوب مؤثر بوده و حتی توسط حکیم قابل بررسی و پایش (Monitoring) است.
وی دقیقاً ستاره
ارقنوع را حاکم بر این بعد می‌داند و این خاصیت را به منزله آب و خون اعلام می‌دارد
که در سراسر بدن جاریست و مطابق حرکات نجومی این ستاره می‌توان کیفیت نبض بیمار را
پیش بینی و تعیین کرد.
۵-ابن
سینا تکنیک موسیقی درمانی را بسیار کم عارضه و بی خطر می‌داند و اجرای آن را در زمان‌های
مناسبی از شب و روز دانسته که بدون کمک دارو و یا دستورهای خوراکی و آشامیدنی خاصی
بیماری را زایل می‌کند وی با توجه به دانش پزشکی آن روزگار مکانیسم دقیقی را از تاثیر
صورت موسیقی بر ارگان‌های بدن ذکر می‌کند که با عنایت به کواکب سبعه در زمان خاص خود
مؤثر خواهد بود در اکثر نوشتارهای طب ایران توجه طبیبان قدیمی به اهمیت و تاثیر موسیقی
در طبابت مشاهده می‌شود علی بن عباس محبوسی در کتاب کامل الصناعه می‌گوید:
«پزشک باید به
آهنگ موسیقی آشنا باشد تا انگشتانش به گرفتن نبض ریاضت دریافت یابد تا رگ را به خوبی
بشناسد» در این گفتار نواختن موسیقی هم برای تقویت احساس و دقت (ریاضت) حواس (حتی حس
بساوایی) برای دانش آموختگان طب توصیه می‌شود.
روشهای موسیقی
درمانی
در موسیقی درمانی دو روش اساسی وجود دارد: روش فعال و روش غیر فعال، روش غیر فعال شامل شنیدن موسیقی است که بیمار با گوش دادن و شنیدن موسیقی که در حال نواخته شدن است، مورد درمان قرار می‌گیرد. در این روش بیشترین تأثیر عملکرد در جهت برانگیختن و تأثیر واکنشهای عاطفی و ذهنی است. در حالی که در روش موسیقی درمانی فعال که نواختن، خواندن و حرکات موزون اساس کار است. واکنشهای مختلف عاطفی، ذهنی، جسمی و حرکتی تحریک و برانگیخته می‌شوند. برنامه‌ها و روشهای موسیقی درمانی متنوع و متناسب با نیاز افراد تنظیم و تدارک دیده می‌شود.
کاربرد موسیقی
در توانبخشی
با توجه به این
که پردازش موسیقی در مغز در مناطقی متفاوت از مناطق درگیر در ادراک سایر اصوات از جمله
گفتار صورت می‌پذیرد امروزه موسیقی درمانی به عنوان درمان مكمل برای توانبخشی بیماران
باعث تقویت سطوح ارتباطی و هماهنگی جسمی شده و در افراد دارای اختلالات نورولوژیك و
اختلالات گفتاری كه دچار مشكلات روحی و جسمی نیز هستند، باعث بهبود عملكردهای ذهنی
و جسمی می گردد. موسیقی درمانی در مراقبت از نوزادان ،حتی نوزادان نارس موثر و مفید
بوده و برای اطفال و نوزادان تحت مراقبتهای پزشكی یا اعمال جراحی نیز بسیار قابل استفاده
است. این درمان در اطفالی كه دچار ناتوانایی های یادگیری یا اختلالات گفتاری و شنوایی
هستند نیز ممكن است بسیار مفید واقع شود.
موسیقی درمانی
می تواند نیاز به دارو درمانی را در حین زایمان كاهش داده و بعنوان عامل مكمل در كنار
بیهوشی در جریان اعمال جراحی و دندانپزشكی مورد استفاده قرار گیرد. موسیقی درمانی را
جهت كاهش دردهای مزمن هم می توان بكار برد.
موسیقی درمانی
می تواند كیفیت زندگی را در افراد مبتلا به بیماریهای بسیار شدید و جدی كه در مراحل
نهایی بیماری قرار دارند بهبود بخشیده و موجب بهتر شدن سطح سلامت و بالابردن كیفیت
زندگی در آنها شود. از موسیقی درمانی برای تكمیل درمان بیماران مبتلا به ایدز، سكته
های مغزی، پاركینسون، سرطان و آلزایمر و سایر انواع فراموشی ها می توان استفاده نمود.
در همین رابطه مدیر کل
دفتر امور توانبخشی روزانه سازمان بهزیستی کشور گفت: این سازمان، امسال برای
نخستین بار در کشور، موسیقی درمانی را جهت معلولان مراکز روزانه و شبانه اجرا می‌کند. به گزارش ایرنا، زهرا نوع
پرست گفت: موسیقی درمانی برای معلولان یاد شده در زمان حاضر در استان هایی همچون
همدان و کردستان در حال اجراست؛ اما به زودی در همه استان های کشور اجرایی می شود. وی اظهار کرد: «نقاشی
درمانی» در سال گذشته برای معلولان اجرا شد و امسال نیز موسیقی درمانی برای آنان
با هدف توسعه هنر درمانی در مراکز توانبخشی روزانه و شبانه سراسرکشور، در نظر
گرفته شده است. وی خاطرنشان کرد: هم
اکنون اتاق ویژه ای برای موسیقی درمانی در مراکز توانبخشی بهزیستی راه اندازی شده
است و این مراکز با بهره گیری از متدولوژی (روش شناسی) های آموزشی این خدمت هنردرمانی
را به معلولان ارائه می دهند. وی یادآور شد: تمام مراکز
توانبخشی ذهنی بهزیستی از سال گذشته ملزم به راه اندازی یک اتاق مرتبط با
هنردرمانی و ارائه نقاشی درمانی در آن شده اند که در این راستا بخشی از وسایل
استاندارد مربوط به هنردرمانی برای این اتاق ها تهیه شده است. مدیر کل دفتر امور
توانبخشی روزانه سازمان بهزیستی کشور گفت: بیش از 400 مرکز توانبخشی در سال گذشته
برای ارائه خدمات نقاشی درمانی، آموزش دیدند و امسال هم موسیقی درمانی را برای
مراکز توانبخشی استان ها در نظر گرفتیم که باید تا انتهای سال ادامه داشته باشد. نوع پرست تاکید کرد:
مراکزی که آموزش نقاشی را ارائه داده اند ، امسال در بحث موسیقی درمانی ورود می
کنند. وی در پاسخ به این سوال
که در فرآیند موسیقی درمانی از چه سازهایی استفاده می شود، اظهار کرد: در این
فرآیند اغلب از ابزار اولیه موسیقی (احتمالا ارف و سازدهنی) استفاده می شود و ما
به مربی آموزش می دهیم که برای مددجو، کدام یک از شیوه های موسیقی درمانی ، موثرتر
است؛ بنابراین همه سازها یا همه موسیقی ها در این فرآیند بکار گرفته نخواهند شد. مدیر کل دفتر امور
توانبخشی روزانه سازمان بهزیستی کشور گفت: همچنین موسیقی هایی برای معلولان به کار
گرفته می شود که از نظر درمانی بتواند حس آرامش را به آنان القا کند. نوع پرست تصریح کرد:
موسیقی درمانی برای همه گروه های معلولان است اما نقاشی درمانی بیشتر برای معلولان
ذهنی مطرح است. وی یادآور شد: هنردرمانی
در مراکز توانبخشی بهزیستی به معلولان بطور رایگان ارائه می شود اما بدیهی است که
بخشی از خانواده های دارای فرزند معلول، کودکان خود را به مراکز توانبخشی نمی
آورند و احتمالا از بخش های هنری دیگری (بخش خصوصی) استفاده می کنند. به گفته وی ، طی سال
گذشته 403 مربی هنری برای ارائه خدمات هنر درمانی ، آموزش دیدند. مدیر کل دفتر امور
توانبخشی روزانه سازمان بهزیستی کشور در خصوص اعتبار درنظر گرفته شده برای
هنردرمانی اضافه کرد: به ازای هر مرکز توانبخشی که آموزش هنردرمانی را می بیند،
پنج میلیون تومان در نظر گرفته شده است که این هزینه برای تمام مخارج از جمله
ادوات آموزشی و آموزش مدرس است. بررسی ها و برآوردهای
سازمان بهزیستی نشان می دهد 2 درصد جمعیت کشور واجد خصوصیاتی هستند که باید به
آنان خدمت توانبخشی ارائه شود به آن معنا که حدود یک و نیم میلیون تن در کشور
معلولیت متوسط به بالا دارند. بر همین اساس اکنون حدود یک میلیون و 300 هزار فرد
دارای معلولیت در سازمان بهزیستی دارای پرونده اند که از این جمع 36 درصد ، زن و
64 درصد، مرد هستند. از لحاظ درصد معلولیت و
تیپ معلولیت ها، 10.5 درصد معلولان دچار معلولیت بینایی، حدود 40 درصد دچار
معلولیت جسمی و حرکتی، 26 درصد دچار معلولیت ذهنی، هشت درصد دچار معلولیت روانی
مزمن، 14.5 درصد دچار معلولیت شنوایی و حدود یک و نیم درصد معلولان دچار معلولیت
صوت و گفتار هستند. گفتنی است هنردرمانی به
فعالیت‌های خلاق روان درمانی با استفاده از مواد و روش های هنری ، دیداری و
شنیداری اطلاق می شود و نقاشی درمانی شاخه‌ای از هنردرمانی است که به عنوان تحلیل
روانکاوانه استفاده شده است و کاهش رفتارهای پرخاشگرانه یکی از نتایج آن است. هم اکنون یک هزار مرکز
توانبخشی روزانه در کشور فعالیت دارد.
پایان خبر/
