اخبار مهم ایران و جهان را با عصر پرس مرور نمائید      
به روز شده در: ۰۸ فروردين ۱۴۰۳ - ۱۲:۳۹
کد خبر: ۱۳۲۴
تاریخ انتشار: ۱۰:۴۲ - ۱۶ آذر ۱۳۹۵ - 06 December 2016
ایرج افشار: در تاریخ ایران لقب «مشیرالدوله» به شش نفر اعطا شده است و هر شش نفر از رجال مبرز دربار بوده‌اند.

ایرج افشار: لقب‌ «مشیرالدوله‌» اولین‌ دفعه‌ به‌ میرزا جعفرخان‌ تبریزی‌ داده‌ شد. بعد از فوت‌ او در تاریخ‌ ۱۲۸۲ قمری‌ میرزا حسین‌ خان‌ قزوینی‌ به‌ این‌ لقب‌ مفتخر گردید. چون‌ او در ۱۲۹۹ فوت‌ شد برادرش‌ میرزا یحیی‌خان‌ قزوینی‌ به‌ مشیرالدوله‌ ملقب‌ گردید و در ۱۳۰۹ قمری‌ پس‌ از ۶۲ سال‌ زندگی‌ به‌ رحمت‌ ایزدی‌ پیوست‌.

پس‌ از او، ناصرالدین‌ شاه‌، مرحوم‌ حاج‌ شیخ‌ محسن‌ خان‌ مظاهر را که‌ مدت‌ بیست‌ سال‌ سفیر ایران‌ در دربار عثمانی‌ بود فراخواند و به‌ وزارت‌ عدلیه‌ منصوب‌ کرد و لقب‌ مشیرالدوله‌ را به‌ او داد. چون‌ مشیرالدوله‌ مظاهر در سال‌ ۱۳۱۷ در هشتاد سالگی‌ در پاریس‌ وفات‌ یافت‌ میرزا نصرالله‌خان‌ مشیرالملک نائینی‌ به‌ لقب‌ مشیرالدوله‌ ملقب‌ گردید. میرزا نصرالله‌ خان‌ پس‌ از چندی‌ صدراعظم‌ و مصدر مشاغل‌ مهمی‌ شد و در سال‌ ۱۳۲۵ قمری‌ زندگی‌ را بدرود گفت‌.

پس‌ از اینکه‌ مشیرالدوله‌ نائینی‌، اولین‌ صدراعظم‌ دوره‌ مشروطه‌، در ۱۳۲۵ فوت‌ کرد پسر بزرگش‌ حسن‌ که ملقب‌ به‌ مشیرالملک بود مشیرالدوله‌ گردید.

میرزا جعفرخان‌ مشیرالدوله‌ تبریزی‌

میرزا سید جعفرخان‌ فرزند میرزا تقی‌ از مردم‌ تبریز و معروف‌ به‌ «مهندس‌» از جمله‌ محصلینی‌ است‌ که‌ سال‌ ۱۲۳۰ به‌ اروپا رفت‌ و به‌ تحصیل‌ ریاضیات‌ پرداخت‌.

پس‌ از مراجعت‌ به‌ ایران‌ در شهر تبریز به‌ تدریس‌ علوم‌ ریاضی‌ مشغول‌ شد و در سال‌ ۱۲۵۲ به‌ فرمان‌ محمدشاه‌ به‌ سفارت‌ استانبول‌ منصوب‌ و عازم‌ گردید. مدت‌ هفت‌ سال‌ در آنجا خدمتگزاری‌ کرد. در سال‌ ۱۲۷۵ ناصرالدین‌ شاه‌ میرزا آقاخان‌ نوری‌ اعتمادالدوله‌ را که‌ صدراعظم‌ بود معزول‌ کرد و به‌ جای‌ تعیین‌ صدراعظم‌ جدید، شش‌ وزارتخانه‌ تأسیس‌ کرد که‌ به‌ «شورای‌ دولتی‌» نام‌گذاری‌ شد و مشیرالدوله‌ در صدر شورای‌ دولتی‌ قرار گرفت‌.

مشیرالدوله‌ در سال‌ ۱۲۷۷ از طرف‌ دولت‌ ایران‌ به‌ سمت‌ ایلچی‌گری‌ فوق‌العاده‌ مأمور دربار انگلیس‌ شد. پس‌ از یکسال‌ اقامت‌ در آنجا به‌ ایران‌ مراجعت‌ کرد. پس‌ از بازگشت‌ با حفظ‌ مقام‌ ریاست‌ شورای‌ دولتی‌ به‌ سمت‌ «متولی‌باشی‌» آستانه‌ قدس‌ رضوی‌ منصوب‌ گردید. پس‌ از چندی‌ خدمت‌ در آنجا، در جمادی‌الاخری‌ ۱۲۷۹ فوت‌ کرد. او یکی‌ از پیروان‌ امیرکبیر و مردی‌ تحصیلکرده‌ و شریف‌ بود.

از کارهای‌ مهم‌ سیاسی‌ مشیرالدوله‌ به‌ هنگامی‌ که‌ در استانبول‌ بود، تهیه‌ و امضاء قرارداد تجاری‌ ایران‌ و بلژیک‌ و همچنین‌ ایران‌ و اسپانیاست‌. دیگر از خدمات‌ او تعیین‌ خط‌ سرحدی‌ ایران‌ و عثمانی‌ است‌ که‌ به‌ اتفاق‌ نمایندگان‌ دولت‌های‌ روس‌ و انگلیس‌ و عثمانی‌ بدان‌ کار موفق‌ گردید و نامی‌ بلند از خود به‌ یادگار گذاشت‌.

مشیرالدوله‌ کتابی‌ در علم‌ حساب‌ به‌ نام‌ «خلاصهًْ‌الحساب‌» تدوین‌ نمود که‌ چاپ‌ هم‌ شده‌ است‌. اثر دیگر او رساله‌ «تحقیقات‌ سرحدیه‌» است‌ که‌ راجع‌ به‌ جریان‌ کار تعیین‌ خط‌ سرحدی‌ ایران‌ و عثمانی‌ و حاوی‌ مطالب‌ دقیق‌ و قابل‌ استفاده‌ تاریخی‌ و خواندنی‌ است‌. این‌ متن‌ تاریخی‌ نفیس‌ هنوز چاپ‌ نشده‌ است‌.

مشیرالدوله‌ از کسانی‌ است‌ که‌ دارای‌ نشان‌ «امیرنویانی‌« بود.

میرزا حسین‌ خان‌ مشیرالدوله‌ قزوینی (سپهسالار اعظم‌)

مرحوم‌ حاج‌ میرزا حسین‌ خان‌ فرزند میرزا نبی‌خان‌ امیر دیوان‌ قزوینی‌ است‌. در سال‌ ۱۲۴۱ در شهر قزوین‌ متولد گردید. پدرش‌ او را برای‌ تحصیل‌ به‌ اروپا فرستاد. با اینکه‌ مدت‌ زیادی‌ در اروپا توقف‌ نکرده‌ بود، چون‌ مردی‌ زیرک‌ و فاضل‌ و محرر بسیار خوبی‌ بود با تمدن‌ فرنگی‌ زود آشنا شد.

میرزا حسین‌ خان‌ ترقی‌ عمده‌ خود را مدیون‌ میرزا تقی‌خان‌ امیرکبیر می‌دانست‌. زیرا هنگامی‌ که‌ امیر در معیت‌ ناصرالدین‌ شاه‌ از تبریز به‌ سوی‌ طهران‌ آمد، چون‌ پدر میرزا نبی‌خان‌ فوت‌ کرده‌ بود میرزا حسین‌ را همراه‌ خود به‌ طهران‌ آورد و در تعلیم‌ و تربیت‌ او کوشش‌ کرد و بعد هم‌ او را به‌ مدارج‌ اداری‌ رسانید.

امیرکبیر میرزا حسین‌ خان‌ را برای‌ اولین‌ بار به‌ مأموریت‌ خارج‌ یعنی‌ کارگزاری‌ بمبئی‌ فرستاد. پس‌ از سه‌ سال‌ خدمت‌ در بمبئی‌ به‌ تهران‌ احضار شد و به‌ سمت‌ ژنرال‌ قونسولی‌ ایران‌ در تفلیس‌ منصوب‌ گردید.

در سال‌ ۱۲۷۵ مجدداً احضار و به‌ سمت‌ وزیر مختاری‌ استانبول‌ عازم‌ آن‌ دیار شد. درین‌ مرحله‌ است‌ که‌ کفایت‌ و درایت‌ سیاسی‌ او جلوه‌ کرد.

مشیرالدوله‌ در سال‌ ۱۲۸۰ برای‌ امور داخلی‌ به‌ طهران‌ فراخوانده‌ شد و در «شورای‌ دولتی‌» که‌ از آن‌ ذکر رفت‌ عضویت‌ یافت‌. چندی‌ نپائید که‌ مجدداً مأمور استانبول‌ گردید. درین‌ مأموریت‌ به‌واسطه‌ ابراز لیاقت‌ و کاردانی‌ لقب‌ مشیرالدولگی‌ به‌ او اعطا شد.

مشیرالدوله‌ در سفری‌ که‌ ناصرالدین‌ شاه‌ برای‌ زیارت‌ به‌ عتبات‌ عالیات‌ رفت‌ در التزام‌ رکاب‌ بود و به‌ وزارت‌ عدلیه‌ منصوب‌ گردید.

در سال‌ ۱۲۸۸ به‌ وزارت‌ جنگ‌ نائل‌ و ملقب‌ به‌ «سپهسالار اعظم‌» شد. اواخر همین‌ سال‌ بود که‌ به‌ منصب‌ مهم‌ و بزرگ‌ «صدارت‌ عظمی‌« رسید.

مشیرالدوله‌ در سال‌ ۱۲۹۰ موجبات‌ سفر شاه‌ به‌ اروپا را فراهم‌ کرد. قصدش‌ آن‌ بود که‌ شاه‌ را با تمدن‌ اروپائیی‌ آشنا کند. خودش‌ هم‌ در اتفاق‌ جمعی‌ دیگر از رجال‌ درباری‌ همراه‌ شاه‌ به‌ سفر رفت‌. ناصرالدین‌ شاه‌ پس‌ از بازگشت‌ از سفر اروپا، به‌واسطه‌ دسیسه‌کاری‌ اطرافیان‌ و حسادت‌ رقبای‌ سپهسالار، مجبور به‌ عزل‌ او شد. اجباراً او را در رشت‌ گذاشت‌ و خود به‌ تهران‌ آمد و امر صدارت‌ عظمی‌ را به‌ میرزا یوسف‌ خان‌ مستوفی‌الممالک‌ واگذار کرد.

شاه‌ در سال‌ ۱۲۹۱ مشیرالدوله‌ را به‌ سمت‌ وزارت‌ خارجه‌ منصوب‌ و بعد از چندی‌ وزارت‌ جنگ‌ را که‌ قبلاً نیز در عهده‌ او بود، به‌ او محول‌ کرد.

شاه‌ در سال‌ ۱۲۹۵ برای‌ بار دیگر عازم‌ سفر اروپا شد و مشیرالدوله‌ نیز از همراهان‌ ناصرالدین‌ شاه‌ بود. در بازگشت‌ به‌ واسطه‌ فتنه‌انگیزی‌ حسودان‌ از کار معزول‌ شد و به‌ قزوین‌ تبعید گردید.

مدتی‌ از این‌ تبعید نگذشته‌ بود که‌ در آذربایجان‌ غربی‌ واقعه‌ شیخ‌ عبیدالله‌ کُرد پیش‌ آمد و فتنه‌ روز به‌ روز دامنه‌دارتر گردید. شاه‌ برای‌ رفع‌ این‌ غائله‌ مشیرالدوله‌ را به‌ نام‌ فرمانده‌ قشون‌ و پیشکاری‌ آذربایجان‌ مأموری‌ کرد. آن‌ فتنه‌ بر اثر کاردانی‌ و حسن‌نظر مشیرالدوله‌ مختوم‌ گشت‌.

ناصرالدین‌ شاه‌ برای‌ قدردانی‌ از او در رفع‌ غائله‌، مایل‌ بود کاری‌ به‌ او رجوع‌ کند ولی‌ چون‌ حسودان‌ آسوده‌ ننشسته‌ بودند شاه‌ او را برای‌ تسلیت‌ دادن‌ به‌ امپراطور روسیه‌ مأمور آن‌ مملکت‌ کرد.

در سال‌ ۱۲۹۸ مشیرالدوله‌ به‌ سمت‌ والی‌گری خراسان‌ و تولیت‌ آستان‌ قدس‌ رضوی‌ منصوب‌ گشت‌ و همانجا چون‌ سلف‌ خود (مشیرالدوله‌ اول‌) وفات‌ یافت‌.

میرزا یحیی‌خان‌ مشیرالدوله‌ قزوینی‌

میرزا نبی‌خان‌ قزوینی‌ چهار پسر داشت‌ که‌ شرح‌ حال‌ فرزند بزرگ‌ او را، میرزا حسین‌خان‌ مشیرالدوله‌، پیش‌ ازین‌ دیدیم‌.

سومین‌ پسر او یحیی‌خان‌ است‌. یحیی‌خان‌ بعد از فوت‌ برادر به‌ مشیرالدوله‌ ملقب‌ گردید.

میرزا یحیی‌خان‌ تحصیلات‌ خود را در فرنگ‌ شروع‌ کرد و در پاریس‌ به‌ آموختن‌ زبان‌ فرانسه‌ پرداخت‌.

پس‌ از بازگشت‌ به‌ ایران‌ به‌ مترجمی‌ وزارت‌ خارجه‌ و بعداً به‌ سفارت‌ ایران‌ در پطرزبورغ‌ نایل‌ گردید. در سال‌ ۱۲۷۳ میرزا آقاخان‌ اعتمادالدوله‌ نوری‌، یحیی‌خان‌ را به‌ سمت‌ «آجودانی‌» خود انتخاب‌ کرد. پس‌ از عزل‌ اعتمادالدوله‌ یحیی‌خان‌ «آجودان‌ مخصوص‌» شاه‌ شد.

در سال‌ ۱۲۷۷ از طرف‌ شاه‌ مأمور مخصوص‌ استانبول‌ شد. در سال‌ ۱۲۷۸ در معیت‌ مظفرالدین‌ میرزای‌ ولیعهد به‌ آذربایجان‌ رفت‌ و در سال‌ ۱۲۸۴ به‌ «معتمدالملک‌» ملقب‌ شد.

در سال‌ ۱۲۸۸ حکومت‌ عراق‌ به‌ او تفویض‌ گردید. چندی‌ از این‌ مأموریت‌ نگذشته‌ بود که‌ به‌ «وزارت‌ مخصوص‌» رسید. مشیرالدوله‌ در سفر ۱۲۹۰ شاه‌ به‌ فرنگ‌ همراه‌ بود و در سال‌ ۱۲۹۱ حاکم‌ یزد و پس‌ از یک‌ سال‌ یعنی‌ در ۱۲۹۲ والی‌ فارس‌ شد.

در سال‌ ۱۲۹۴ به‌ حکومت‌ مازندران‌ منصوب‌ گردید. در همین‌ مقام‌ بود که‌ شاه‌ برای‌ بار دوم‌ عازم‌ فرنگستان‌ شد و سپهسالار اعظم‌ که‌ وزیر جنگ‌ و خارجه‌ و از همراهان‌ و ملتزمین‌ راه‌ بود برادر خود (یحیی‌خان‌) را به‌ کفالت‌ وزارت‌ خارجه‌ و سپهسالاری‌ قشون‌ معین‌ کرد.

میرزا یحیی‌خان‌ در سال‌ ۱۲۹۷ «وزیر دیوان‌ بنائی‌ ممالک‌ محروسه‌» بود. چون‌ برادرش‌ مشیرالدوله‌ (سپهسالار اعظم‌) در ۱۲۹۹ قمری‌ فوت‌ کرد به‌ وزارت‌ عدلیه‌ رسید و مشیرالدوله‌ شد.

در سال‌ ۱۳۰۱ ناصرالدین‌ شاه‌ یحیی‌خان‌ را به‌واسطه‌ نسبتی‌ که‌ با شاه‌ داشت‌ (یعنی‌ عزت‌الدوله‌ خواهرشاه‌، زن‌ سابق‌ امیرکبیر، در عقد او درآمده‌ بود) مأمور تبریک‌ جشن‌ بلوغ‌ ولیعهد روسیه‌ شد. در همین‌ سفر یحیی‌خان‌ لقب‌ «جناب‌ اشرفی‌» گرفت‌.

یحیی‌خان‌ مشیرالدوله‌ همواره‌ طالب‌ مقام‌ وزارت‌ امور خارجه‌ و مدتها در انتظار آن‌ بود. پس‌ از فوت‌ برادر، برای‌ رسیدن‌ به‌ مقصود، از نزدیکی‌ به‌ خارجیان‌ کوتاهی‌ نکرد و معروف‌ به‌ داشتن‌ رابطه‌ با روسها بود. عاقبت‌ هم‌ در سال‌ ۱۳۰۳ به‌ وزارت‌ خارجه‌ رسید.

در سال‌ ۱۳۰۵ در پیش‌آمد و موضوع‌ سردار ایوب‌خان‌ افغانی‌ از کار معزول‌ شد.

در زمان‌ بیکاری‌ باز فارغ‌ ننشست‌ و دائماً سفیر روس‌ را واسطه‌ می‌کرد تا بالاخره‌ بر اثر فشار سفیر روس‌ یحیی‌خان‌ مجدداً به‌ وزارت‌ عدلیه‌ منصوب‌ شد و وزارت‌ تجارت‌ هم‌ ضمیمه‌ مشاغل‌ او گردید. او شاغل‌ همین‌ سمت‌ بود که‌ در سال‌ ۱۳۰۹ فوت‌ کرد.

لرد کرزن‌ در کتاب‌ معروف‌ «ایران‌ و مسأله‌ ایران‌» درباره‌ یحیی‌خان‌ می‌نویسد: «یحیی‌خان‌ از تمام‌ وزیران‌ ایران‌ متمدن‌تر است‌. چند زبان‌ خارجه‌ می‌داند. تحصیلاتش‌ در خارجه‌ بوده‌ و از حیث‌ فکر و سلیقه‌ و عقیده‌ و زندگی‌ به‌ اروپائیان‌ شبیه‌ است‌… در نخستین‌ ملاقات‌ به‌ من‌ اظهار داشت‌ که‌ اگر انگلیسها نصف‌ پولی‌ را که‌ در افغانستان‌ مصرف‌ می‌کنند در ایران‌ خرج‌ کنند، راه‌ هند به‌ خوبی‌ تأمین‌ می‌شود. آنچه‌ مشهور است‌ یحیی‌خان‌ به‌ روسها تمایل‌ داشته‌ و دارد ولی‌ این‌ مراتب‌ مانع‌ آن‌ نیست‌ که‌ وی‌ را از بهترین‌ و عالی‌ترین‌ وزیران‌ مملکت‌ شیر و خورشید بدانیم‌

شیخ‌ محسن‌خان‌ مشیرالدوله‌ (مظاهر تبریزی‌)

چهارمین‌ فردی‌ که‌ لقب‌ مشیرالدولگی‌ یافت‌ مرحوم‌ حاج‌ شیخ‌ محسن‌خان‌ مظاهر است‌.

شیخ‌ محسن‌ فرزند حاج‌ شیخ‌ کاظم‌ تبریزی‌ است‌. پدرش‌ تجارت‌پیشه‌ بود. شیخ‌ محسن‌ تحصیلات‌ خود را در دارالفنون‌ به‌ اتمام‌ رسانید. زبان‌ فرانسه‌ را خوب‌ می‌دانست‌.

شیخ‌ محسن‌ پس‌ از فراغت‌ از تحصیل‌ در همان‌ مدرسه‌ دارالفنون‌ به‌ مترجمی‌ مشغول‌ شد. بعد از چندی‌ به‌ عضویت‌ وزارت‌ امور خارجه‌ درآمد. در اوایل‌ صدارت‌ اعتمادالدوله‌ مأمور پطرزبورگ‌ و در سال‌ ۱۲۸۲ قمری‌ وزیر مختار لندن‌ و ملقب‌ به‌ «معین‌الملک‌» گردید.

در سال‌ ۱۲۸۹ سفارت‌ کبرای‌ عثمانی‌ به‌ عهده‌ او واگذار شد. مدت‌ بیست‌ سال‌ متوالی‌ در آن‌ آب‌ و خاک‌ خدمت‌ کرد. در ۱۳۰۹ او را به‌ تهران‌ احضار و به‌ وزارت‌ عدلیه‌ منصوب‌ کردند. در همین‌ سال‌ بود که‌ میرزا یحیی‌خان‌ مشیرالدوله‌ سوم‌ فوت‌ شد. پس‌ از طرف‌ ناصرالدین‌ شاه‌ لقب‌ مشیرالدولگی‌ به‌ شیخ‌ محسن‌ خان‌ اعطا گردید.

شیخ‌ محسن‌خان‌ در وزارت‌ عدلیه‌ باقی‌ بود تا اینکه‌ در ۱۳۱۴ یعنی‌ در زمان‌ سلطنت‌ مظفرالدین‌ شاه‌ و صدارت‌ امین‌السلطان‌ به‌ وزارت‌ امور خارجه‌ رسید. اما به‌ واسطه‌ بروز کسالت‌ مجبور به‌ مسافرت‌ پاریس‌ شد و در همانجا زندگی‌ را بدرود گفت‌.

میرزا نصرالله‌‌خان‌ مشیرالدوله‌ نائینی‌

پنجمین‌ مشیرالدوله‌ میرزا نصرالله‌ خان‌ نائینی‌ است‌. میرزا نصرالله‌ خان‌ برای‌ اعاشه‌ از زادگاه‌ خود به‌ سوی‌ تهران‌ آمد و در تهران‌ به‌ کسب‌ علم‌ و دانش‌ پرداخت‌.

در زمان‌ ناصرالدین‌ شاه‌ و وزارت‌ میرزا سعیدخان‌ مؤتمن‌الملک‌ سمت‌ «ثباتی‌» وزارت‌ خارجه‌ را بر عهده‌ داشت‌.

به‌ واسطه‌ کیاست‌ و کاردانی‌ از مرحله‌ ثباتی‌ به‌ درجه‌ «منشی‌گری‌» سوم‌ ارتقاء یافت‌. بعدها منشی‌ اول‌ شد و استحقاق‌ افزودن‌ لقب‌ «خان‌» بر اسم‌ خود یافت‌. کم‌کم‌ به‌ ریاست‌ «اداره‌ روس‌» رسید و لقب‌ «مصباح‌الملک‌» به‌ او اعطا گردید.

میرزا نصرالله‌خان‌ از مردانی‌ بود که‌ برای‌ نیل‌ به‌ مقامات‌ عالی‌ دائماً می‌کوشید تا بالاخره‌ معاون‌ وزارت‌ خارجه‌ شد. بعدها در زمان‌ سلطنت‌ مظفرالدین‌ شاه‌ به‌ لقب‌ «مشیرالملک‌» و بعد به‌ مقام‌ «وزارت‌ لشکر» نائل‌ شد. هنگامی‌ که‌ شیخ‌ محسن‌خان‌ مشیرالدوله‌ فوت‌ کرد، میرزا نصرالله‌ خان‌ (که‌ در آن‌ زمان‌ معاون‌ وزارت‌ خارجه‌ بود) به‌ لقب‌ مشیرالدوله‌ و به‌ مقام‌ وزارت‌ خارجه‌ نائل‌ شد. (۱۳۱۷ قمری‌)

در کشاکش‌ انقلاب‌ مشروطه‌ و به‌ واسطه‌ فشار علماء و بازاریان‌ عین‌الدوله‌ از صدارت‌ عزل‌ و مشیرالدوله‌ به‌ جای‌ او منصوب‌ گردید. او اولین‌ صدراعظم‌ زمان‌ مشروطه‌ است‌.

مظفرالدین‌ شاه‌ پنج‌ روز پس‌ از امضای‌ فرمان‌ مشروطیت‌ فوت‌ کرد. هنگامی‌ که‌ محمدعلی‌ میرزا تاجگذاری‌ کرد، مشیرالدوله‌ از کار کنار رفت‌ و شش‌ ماه‌ پس‌ از کناره‌گیری‌ در پنجم‌ شعبان‌ دنیا را وداع‌ کرد.

میرزا حسن‌ خان‌ مشیرالدوله‌ (پیرنیا)

یکی‌ از سیاستمداران‌ زبده‌ و نامور ایران‌ در قرن‌ اخیر مرحوم‌ میرزا حسن‌خان‌ پیرنیا (مشیرالدوله‌) است‌.

میرزا حسن‌ خان‌ اوائل‌ سال‌ ۱۲۹۱ پا به‌ عرصه‌ وجود نهاد. پدرش‌ او را برای‌ تحصیل‌ به‌ مسکو و برادرش‌ حسین‌ را به‌ فرانسه‌ فرستاد. حسن‌ در رشته‌ حقوق‌ تحصیلات‌ خود را به‌ پایان‌ برد.

دو برادر موقعی‌ که‌ عازم‌ مسکو بودند به‌ دستور ناصرالدین‌ شاه‌ و سعایت‌ حسودان‌ در انزلی‌ متوقف‌ گردیدند. اما پدرشان‌ که‌ در آن‌ زمان‌ عضو وزارت‌ خارجه‌ بود و به‌ لطف‌ امین‌السلطان‌ متکی‌، مجدداً وسایل‌ حرکت‌ آنها را فراهم‌ کرد.

حسن‌ پس‌ از تحصیلات‌ متوسطه‌ و عالی‌ به‌ اخذ درجه‌ لیسانس‌ در حقوق‌ به‌ ایران‌ مراجعت‌ کرد و عضو وزارت‌ خارجه‌ شد.

میرزا حسن‌خان‌ اولین‌ بار به‌ عنوان‌ وابسته‌ سفارت‌ ایران‌ در پطرزبورگ‌ تعیین‌ گردید. زمانی‌ که‌ پدرش‌ وزیر خارجه‌ بود به‌ تهران‌ احضار و رئیس‌ کابینه‌ آن‌ وزارتخانه‌ و به‌ «مشیرالملک‌» ملقب‌ شد.

در همین‌ ایام‌ مشیرالملک‌ به‌ فکر تأسیس‌ مدرسه‌ عالی‌ سیاسی‌، که‌ خود در آن‌ رشته‌ تحصیل‌ کرده‌ بود، افتاد. پس‌ این‌ فکر را با پدر در میان‌ نهاد. چون‌ مشیرالدوله‌ پذیرفت‌ فرمان‌ آن‌ از طرف‌ شاه‌ صادر شد.

مشیرالملک‌ پس‌ از مراجعت‌ شاه‌ از سفر دوم‌ فرنگ‌ به‌ سمت‌ سفارت‌ پطرزبورگ‌ معین‌ گردید.

مشیرالملک‌ پس‌ از مرگ‌ پدر، به‌ مشیرالدوله‌ ملقب‌ و برای‌ اولین‌ بار در کابینه‌ ناصرالملک‌ وزیر خارجه‌ شد (۱۸ رمضان‌ ۱۳۲0).

بعد از کابینه‌ ناصرالملک‌، بیست‌ مرتبه‌ در کابینه‌های‌ مختلف‌ نظام‌السلطنه‌، علاءالسلطنه‌، ناصرالملک‌، سپهدار اعظم‌، صمصام‌السلطنه‌، عین‌الدوله‌ و مستوفی‌الممالک‌ به‌ وزارت‌های‌ خارجه‌، معارف‌، عدلیه‌، تجارت‌، پست‌ و جنگ‌ نائل‌ آمد.

مشیرالدوله‌ چهار مرتبه‌ در سنوات‌ ۱۳۳۲ (ربیع‌الثانی‌) و ۱۳۳۸ (شوال‌) و ۱۳۴۰ (جمادی‌الاولی‌) و ۱۳۴۱ (ذی‌القعده‌) به‌ ریاست‌ وزرایی‌ رسید و درین‌ سمت‌ به‌ کسب‌ وجهه‌ ملی‌ و حیثیت‌ خاص‌ موفق‌ شد.

تألیفات‌ مرحوم‌ مشیرالدوله‌ عبارت‌ است‌ از:

حقوق‌ بین‌الملل‌، ۱۳۱۹ قمری‌ ـ ایران‌ باستانی‌، ۱۳۰۶ شمسی‌ ـ داستان‌های‌ ایران‌ قدیم‌، ۱۳۰۷ شمسی‌ ـ تاریخ‌ ایران‌ قدیم‌، چاپ‌ اول‌، ۱۳۰۸ شمسی‌ ـ چاپ‌ دوم‌، ۱۳۰۹ شمسی‌ ـ تاریخ‌ ایران‌ باستان‌ (۳ جلد) ۱۳۱۱ ـ ۱۳۱۷ شمسی‌، جلد سوم بارها عیناً و هم با چاپ‌های غیردقیق تجدید چاپ‌ شده‌ است‌.

در این‌ سال‌های‌ اخیر، دوست‌ دانشمند آقای‌ محمد ابراهیم‌ باستانی‌ کتابی‌ به نام «محیط سیاسی و زندگانی مشیرالدوله» در زندگی‌ مشیرالدوله‌ نوشت‌ (تهران‌، ۱۳۴۱) و چاپ‌ دوم‌ آن‌ به‌ نام‌ «تلاش‌ آزادی‌» (تهران‌، ۱۳۴۷) انتشار یافته‌ است‌.

منبع: مجله بخارا


نام:
ایمیل:
* نظر: